sosyal karşılaştırma kuramı ne demek?

Sosyal Karşılaştırma Kuramı

Sosyal karşılaştırma kuramı, Leon Festinger tarafından 1954'te ortaya atılan, bireylerin kendi yeteneklerini ve görüşlerini değerlendirmek için diğer insanlarla kendilerini karşılaştırma eğiliminde olduğunu savunan bir teoridir. Özellikle belirsiz veya objektif ölçütlerin olmadığı durumlarda, bu karşılaştırmalar öznel değerlendirmeler için bir temel sağlar.

Temel Kavramlar

• Değerlendirme İhtiyacı: İnsanlar, yetenekleri, başarıları, görüşleri ve duyguları hakkında kesin ve tutarlı bir anlayışa sahip olma ihtiyacı duyarlar.

• Belirsizlik Durumu: Objektif değerlendirme ölçütleri mevcut olmadığında veya birey kendi yetenekleri konusunda emin olmadığında, sosyal karşılaştırma daha belirgin hale gelir.

• Benzerlik Arayışı: İnsanlar genellikle kendilerine benzer olduğuna inandıkları kişilerle karşılaştırma yapmayı tercih ederler. Bu benzerlik, yaş, cinsiyet, eğitim seviyesi, ilgi alanları veya geçmiş deneyimler gibi çeşitli boyutlarda olabilir.

• Yukarı Yönlü Karşılaştırma: Kendisinden daha iyi durumda olan kişilerle karşılaştırma yapmaktır. Bu durum, motivasyonu artırabileceği gibi kıskançlık veya yetersizlik hissine de yol açabilir.

• Aşağı Yönlü Karşılaştırma: Kendisinden daha kötü durumda olan kişilerle karşılaştırma yapmaktır. Bu durum, özsaygıyı artırabileceği gibi kendini beğenmişliğe de neden olabilir.

Kuramın İlkeleri

1. İnsanlarda kendilerini değerlendirme ve kendi yetenekleri, görüşleri hakkında fikir sahibi olma eğilimi vardır.
2. Objektif, nesnel yöntemler bulunmadığında, insanlar kendilerini değerlendirmek için diğer insanlara başvururlar.
3. İnsanlar, kendilerine benzeyen insanlarla karşılaştırma yapmayı tercih ederler.
4. Yeteneklerde ve görüşlerde yukarı yönlü hareket etme ve daha iyisini hedefleme eğilimi vardır.
5. Eğer başkalarıyla karşılaştırma yapmak, olumsuz sonuçlar doğuruyorsa (örneğin, özsaygıyı düşürüyorsa), kişi bu karşılaştırmadan kaçınma veya karşılaştırdığı kişiyi küçümseme eğilimine girebilir.

Karşılaştırma Yönleri

• Yetenek Karşılaştırması: Bireyin kendi yeteneklerini başkalarının yetenekleriyle karşılaştırmasıdır. Örneğin, bir sporcu kendi performansını diğer sporcuların performansıyla karşılaştırabilir.

• Görüş Karşılaştırması: Bireyin kendi görüşlerini başkalarının görüşleriyle karşılaştırmasıdır. Örneğin, bir siyasi görüşü destekleyen bir kişi, bu görüşü paylaşan diğer insanlarla kendini karşılaştırabilir.

• Duygu Karşılaştırması: Bireyin kendi duygusal durumunu başkalarının duygusal durumuyla karşılaştırmasıdır. Özellikle zor zamanlarda, insanlar benzer deneyimler yaşayan başkalarıyla kendilerini karşılaştırarak teselli bulabilirler.

Sosyal Karşılaştırmanın Sonuçları

Sosyal karşılaştırmanın bireyler üzerinde çeşitli etkileri olabilir:

• Özsaygı: Yukarı yönlü karşılaştırmalar özsaygıyı düşürebilirken, aşağı yönlü karşılaştırmalar özsaygıyı artırabilir.
• Motivasyon: Başarılı insanlarla karşılaştırma yapmak, motivasyonu artırabilir ve bireyi daha çok çalışmaya teşvik edebilir.
• Kıskançlık ve İmrenme: Başkalarının sahip olduklarına imrenme veya kıskanma duygularına yol açabilir.
• Memnuniyet: Kişinin kendi yaşam koşulları ve başarılarından duyduğu memnuniyet düzeyi, sosyal karşılaştırmalardan etkilenebilir.
• Depresyon ve Anksiyete: Sürekli olarak olumsuz karşılaştırmalar yapmak, depresyon ve anksiyete gibi ruh sağlığı sorunlarına katkıda bulunabilir.

Sosyal Medya ve Karşılaştırma

Sosyal medya, sosyal karşılaştırmanın yaygınlaştığı ve yoğunlaştığı bir platform haline gelmiştir. İnsanlar, sosyal medyada idealize edilmiş ve filtrelenmiş yaşam tarzlarını sergilerler, bu da diğer insanların kendilerini yetersiz veya mutsuz hissetmelerine neden olabilir. Sosyal medyada sürekli olarak başkalarının başarılarını görmek, depresyon, anksiyete ve düşük özsaygı gibi sorunlara yol açabilir.

Kurama Yöneltilen Eleştiriler

Sosyal karşılaştırma kuramı, bireylerin davranışlarını ve duygularını anlamak için önemli bir çerçeve sunsa da, bazı eleştirilere de maruz kalmıştır:

• Kültürel Farklılıklar: Kuramın temelinde yatan varsayımların, tüm kültürlerde geçerli olmayabileceği belirtilmektedir. Örneğin, bazı kültürlerde bireysel başarı yerine toplumsal uyum daha ön planda olabilir.
• Bireysel Farklılıklar: Kuram, tüm bireylerin sosyal karşılaştırmaya aynı derecede önem verdiğini varsayar. Oysa bazı insanların kendilerini değerlendirmek için daha çok içsel ölçütlere başvurduğu bilinmektedir.
• Durumsal Faktörler: Kuram, sosyal karşılaştırmanın her zaman bilinçli bir süreç olduğunu varsayar. Ancak bazı durumlarda, sosyal karşılaştırma otomatik ve bilinçsiz bir şekilde gerçekleşebilir.

Uygulama Alanları

Sosyal karşılaştırma kuramı, birçok farklı alanda uygulanabilir:

• Sağlık Psikolojisi: Hastaların hastalıklarıyla başa çıkma stratejilerini anlamak ve desteklemek için kullanılabilir.
• Spor Psikolojisi: Sporcuların performansını artırmak ve rekabet kaygısını azaltmak için kullanılabilir.
• Pazarlama: Tüketicilerin satın alma kararlarını etkilemek için kullanılabilir.
• Eğitim: Öğrencilerin motivasyonunu artırmak ve rekabeti teşvik etmek için kullanılabilir.
• Sosyal Psikoloji: Gruplar arası ilişkileri anlamak ve önyargıları azaltmak için kullanılabilir.

Sonuç

Sosyal karşılaştırma kuramı, insanların kendilerini ve dünyayı nasıl algıladıklarını anlamak için önemli bir araçtır. Bireylerin davranışlarını ve duygularını etkileyen karmaşık bir süreç olan sosyal karşılaştırma, özellikle belirsizlik durumlarında ve sosyal medya çağında önemli bir rol oynamaya devam etmektedir. Kuramı anlamak, bireylerin daha sağlıklı ve yapıcı karşılaştırmalar yapmasına yardımcı olabilir. Psikoloji alanında önemli bir yere sahiptir.